به نقل از «باشگاه خبرنگاران»

بیهقی، مورخی که به تاریخ یک سرزمین جان بخشید

تاریخ انتشار: ۱ آبان ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۲۴۳۳۵۳

ابوالفضل بیهقی یکی از مشاهیر خطه بیهق  (سبزوار کنونی) است که به پاس مجاهدات وی در احیا و ارتقای نثر فارسی، سال گذشته با تصویب شورای انقلاب فرهنگی روز اول آبان به نام او سند خورد و در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.

ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی مشهور به دبیر در سال ۳۵۸ هجری قمری در قریه "حارث آباد"، از توابع سبزوار امروز، به دنیا آمد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

آموزش ابتدایی را در بیهق و تحصیلات تکمیلی را در نیشابور گذراند و سپس به سبب علاقه وافر به نویسندگی به دربار غزنویان راه یافته و به دستیاری خواجه ابونصر مشکان (صاحب دیوان رسالت محمود غزنوی) برگزیده شد.

خواجه ابونصر مشکان، بیهقی را محرم و یار نزدیک خود دانست، چنانکه اسرار و اخبار دستگاه غزنوی را با او در میان می گذاشت که این موضوع در زمان کتابت تاریخش برای او سرمایه ارزشمندی شد.

بیهقی زمان حکومت مسعود غرنوی، دبیر دیوان رسالت و زیر دست ابوسهل زوزنی کار می کرد و در زمان سلطنت عزالدوله عبدالرشید غزنوی در ۴۴۰ به طور رسمی ریاست دیوان رسالت را به عهده گرفت و چندی بعد نیز به سبب برخی دسته بندیها و تهمتی که سخن چینان درباری بدو زدند، عزل و زندانی شد.

بیهقی که خود را نزدیک به روزگار بازنشستگی و دوران پیری می دید تصمیم گرفت حاصل تجربیاتش را با اثری عظیم برای آیندگان به یادگار بگذارد لذا به سراغ یاداشت هایش رفته و از سال ۴۴۸ تا ۴۵۱ هجری قمری به تألیف تاریخ خود پرداخت.

کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی که به نام هایی چون تاریخ مسعودی، تاریخ آل سبکتکین، جامع التواریخ و تاریخ آل ناصر نیز خوانده شده از امهات نثر فارسی است و یکی از منابع مهم و معتبر شناخت تاریخ ایران در دوره غزنویان است که باید اقرار کرد تاریخ بیهقی آیینه روزگار غزنویان و بخش های شرقی ایران آن روزگاران است.

کتاب بیهقی در شرح سلطنت آل سبکتکین در سی مجلد بوده است که در آن از تشکیل دولت غزنوی تا اوایل سلطنت ابراهیم بن مسعود شرح شده است، که اکنون فقط قسمتی محدود از وقایع مربوط به دوران سلطنت مسعود بن محمود غزنوی و تاریخ خوارزم از آن موجود است.

بیهقی نه تنها یک مورخ است که در کتابش مسائل اجتماعی و اوضاع جغرافیایی را با دقت و وسواسی تمام بیان کرده و اثرش گنجینه ای ارزشمند از امثال و حکم و پند و اندرز است.

اثر ماندگار بیهقی نوعی ادبیات و تاریخ ادبیات است که از متون کلاسیک محسوب شده و سرشار از فنون بلاغت، آرایه های ادبی، نثری آهنگین و نیز نمونه اشعار است چنانکه وی را به عنوان پدر نثر فارسی نامبُردار کرده است.

این مورخ بزرگ، فردی خداترس و جوانمرد بود که پیامبر (ص) را یگانه روی زمین می دانست، به عهد و وفای خویش پایبند بود و با رای و تدبیر، امور خویش را اداره می کرد.

درباره اثر بیهقی باید گفت که تاریخ بیهقی علاوه بر اینکه از منابع اصیل و دست اول عصر غزنوی است، منبع بسیار ارزشمندی نیز در خصوص حکومت های معاصر وی از جمله سلجوقیان، سامانیان، صفاریان وخلفای عباسی است.

بیهقی در تاریخ نگاری خویش، بر خلاف آنچه که مرسوم بود، بدون ترس، ضعف پادشاهان و سلاطین را گوشزد کرده و در برابر گردنکشان سر طاعت نداشت، حقیقت و حق مطلب را بی هیچ واهمه ای بیان نموده و در اصول تاریخ نگاری دیدی دقیق و نقد علمی داشت.

مرحوم دکتر فیاض، اثر بیهقی را شاهکار ادب فارسی و نمونه خوب تاریخ نویسی می داند که یکی از منابع مهم و معتبر شناخت تاریخ ایران در دوره غزنویان است.

نقش موثر هنر بیهقی در تاریخ ادبیات ایران

بیهقی در تاریخش می نویسد: "هیچ سخنی نیست که به خواندن نیرزد که آخر هیچ حکایت از نکته ای که به کار آید خالی نباشد".

تاریخ مسعودی، دارای اطلاعات بی نظیری در باره تشکیلات دیوانی ایران آن دوره است. بیهقی در منصب دیوانی خود یاداشتها برمی داشت و از اسناد رسمی دیپلماتیک برای خود نسخه ها تهیه می کرد که در موسم خانه نشینی آنها را تنظیم و گویا با یک دوربین برای آیندگان تصویربرداری کرده است.

بیهقی در تاریخ خود به دفاع از جامعیت کارش پرداخته و داد تاریخ را به تمام داده که در جایی از کتابش نوشته است: "می خواهم که داد این تاریخ به تمامی بدهم و گرد زوایا و خبایا برگردم، تا هیچ چیز از احوال پوشیده نماند. اگر این کتاب دراز شد و خوانندگان را از خواندن ملامت افزاید، طمع دارم به فضل ایشان که مرا از مبرمان نشمرند".

مورخ چیره دست بیهق در تاریخ نگاری از بیان تاریخ خشک و بی روح امتناع داشته و می گوید: "من آنچه واجب است بجای آرم"، از طرفی چون این کتاب را در دوران سالخوردگی نوشته، نیازی ندیده که اربابان پیشین خود را مدح نماید.

وی در تاریخ مسعودی می نویسد که قصدش بزرگنمایی و قدردانی از مسعود نیست بلکه "غرض ما آن است که تاریخ پایه بنویسم و بنایی بزرگ افراشته گردانم، چنانکه ذکر آن تا آخر روزگار باقی ماند".

بیهقی، یکدندگی و لجاجت مسعود را در برخورد با سلجوقیان نقد یا از حرص و طمع و رفتار سلطان در آمل ناخشنود است، وی در بخشی از کتاب خود در باره ناملایمات و ضرورت دل نبستن به دنیا و عبرت گرفتن می نویسد: "و ندانم تا این نوخاستگان درین دنیا چه بینند که فراخیزند و مشتی حطام گرد کنند وز بهر آن خون ریزند و منازعت کنند و آنگاه آن را آسان فرو گذارند و با حسرت بروند".

این تاریخ نگار شهیر در نگارش تاریخش در پی حقیقت است و می نویسد "اگرچه این اقاصیص از تاریخ دور است من آنچه واجب است و حقیقت، بجای آرم تاریخ را برای آیندگان می نویسم که این تاریخ پیش گرفته ام، التزام این قدر بکرده ام، تا آنچه نویسم یا از معاینه من است یا از سماع درست از مردی ثقه".

بیهقی می افزاید: "در تاریخی که می کنم سخنی نرانم که آنرا به تعصبی و تزیدی کشد و خوانندگان این تصنیف گویند شرم باد این پیر را"، وی عامه مردم را نادان می داند که به جای اینکه در پی حقیقت باشند باطل ممتنع را بیشتر دوست دارند.

طی یک دهه اخیر، همایش بزرگداشت ابوالفضل بیهقی همه ساله در سبزوار برگزار شده است.

عظمت بیهقی در نثر، هم‌سنگ سترگی فردوسی در شعر  

عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی دکتر محمدجعفر یاحقی گفت: اثر ارزشمند تاریخ بیهقی در کنار شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، از بزرگترین آثار ادبی زبان فارسی است که یکی در نثر و دیگری در شعر، بر تارک ادبیات ایران زمین می‌درخشند.

او افزود: چتر فرهنگی فراگیر بیهقی، منطقه خراسان بزرگ و جهان فارسی زبان روزگار مولف را به تمامی فرامی‌گیرد و این میراث مشترک بشری بین اهالی ایران، افغانستان، تاجیکستان و حتی هندوستان، نامبردار است و از این جهت اثری فراملی به شمار می‌آید که می‌تواند در تحکیم روابط منطقه‌ای نقش مؤثری داشته باشد.   

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه بیهقی نویسنده ای است که بخش زیادی از عمرش را در دربار و مقام دیوانی گذرانده است، ادامه داد: اینکه چگونه طبع سخن و ادب و میل به حضور در فضای سیاسی، همزمان در یک فرد جمع شده، به بنیان های تربیتی و شخصیت خانوادگی بیهقی بازمی گردد، اینکه در خانواده با فرهنگ و اهل فنی رشد یافته و مسائل مختلف را به خوبی آموخته است.

یا حقی بیان کرد: ارتباط بیهقی با استادش بونصر مشکان سبب شد در کارش تبحر و مهارت کسب نماید و نیز بیهقی شخصیت مستقل و تیزبینی داشته و در پس هر مساله ای، علت را جستجو می کرده و کنجکاوی خاصی نسبت به مسائل جانبی آن داشته است و به همین دلیل به عنوان کارمند دفتری دیوان رسالت به دستگاه غزنویان وارد می شود.

او تصریح کرد: هنر دیگر بیهقی برخورداری از خطی خوش و خوانا بوده و همه چیز به خط بیهقی کتابت می شده، بنابراین از جزییات مسائل مطلع و محرم راز بوده و از آنجا که ذاتا فردی کنجکاو است با دقت مسائل را در کارش انعکاس می دهد.

عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی اظهار کرد: ریزبینی هایی که بیهقی در تاریخ معروفش از خود نشان داده است، ناشی از همین موقعیت خاص و وقوف به اسرار دربار است که در کنار حس علت یابی، دید علمی و تکوین مسائل کار او را از دیگران متفاوت می کند.

یاحقی تاکید کرد: بیهقی مورخی نیست که صرفا راوی فتح و شکست و جلوس حاکمان باشد اما در عین حال که فرد محتاط و معتدلی است، آماج کینه و دشمنی های بسیار هم قرار گرفته اما این هم در نوع خود هنر و مهارتی است که فردی بتواند به گونه ای از سیم های خاردار عبور کند که کمتر آسیبی ببیند.

او افزود: کتاب بیهقی به لحاظ ادبی یکی از زیباترین، کهن ترین و موفق ترین نثرهای فارسی است که سرمشق نویسندگان و شاعران قرار گرفته و نثر بیهقی نثر شاعرانه ای است و بسیاری از شعرای معاصر تحت تاثیر سبک و سیاق وی قرار گرفته اند.

عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی بیان کرد: زبان و واژگان ادبی بیهقی به قدری متنوع است که این کتاب می تواند به عنوان یکی از پایه های زبان فارسی باشد و تاریخ بیهقی به لحاظ ساختار و حکایت پردازی در خلق نمونه ها و ژانرهای ادبی بسیار مهم است که قابل تبدیل به نمایشنامه و تصویر دارد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: وقتی لغت نامه دهخدا را می گشایید در هر مدخلی اولین شاهد نثرش از بیهقی و اولین شاهد شعرش از شاهنامه است، یعنی تاریخ بیهقی همدوش شاهنامه در تکوین لغت نامه فارسی نقش دارد.

یاحقی بیان کرد: از منظر اخلاق هم باید گفت در تاریخ بیهقی اخلاق خاصی حاکم است و صداقت، راستگویی و صمیمیت در کار، از اصول اندیشه اوست.

امروز یکم آبان، دوازدهمین همایش بین‌المللی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی به میزبانی دانشگاه حکیم سبزواری، با شرکت ادبا ، پژوهشگران و اندیشمندانی از ایران، افغانستان، پاکستان، هندوستان و بنگلادش برپا می شود که به مدت سه روز ادامه خواهد یافت.

به گفته دکتر مهیار علوی مقدم، دبیر این همایش، از مجموع ۱۱۰ عنوان مقاله که به دبیرخانه همایش بزرگداشت پدر نثر فارسی ارسال شده است، ۳۰ عنوان در طول مدت برگزاری همایش در نشست‌های تخصصی ارائه می‌شود.

منبع : ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان خراسان رضوی مشهد

منبع: باشگاه خبرنگاران

کلیدواژه: ابوالفضل بیهقی زبان و ادبیات فارسی بیهقی در تاریخ دیوان رسالت تاریخ بیهقی نثر فارسی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۲۴۳۳۵۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تاریخ برده‌داری به زبان طنز

  کشور انگلیس ثروتمند نبود، فرانسه ثروتمند نبود، کشورهای اروپایی ثروتمند نبودند‌؛ اینها ثروت کشورهای دیگر را گرفتند.» آنچه خواندید بخشی از بیانات رهبری در باب کتاب «سرگذشت استعمار» است که به‌تازگی مجموعه‌ای نمایشی ازآن اقتباس شده و برای گروه نوجوان روی آنتن رفته است. به این بهانه نگاهی به چند و چون این کتاب و همچنین اثر اقتباس شده از آن انداختیم. 

برگ اول
واقعیت فانتزی
مجموعه نمایشی «هیس، هیچی نیس!» که به‌تازگی روی آنتن شبکه دوی سیما رفته،ویژه مخاطبان نوجوان در مرکز سوره تولید شده است. تهیه‌کنندگی این اثرراحمیدرضا عطارد به‌عهده دارد وکارگردانی آن را هم حسین حقانی به انجام رسانده است.دراین سریال به زبان طنز و در قالب فانتزی تاریخچه برده‌داری و استعمار به تصویر کشیده شده تا مخاطبان نوجوان هم با این بخش از تاریخ جهان آشنا شوند وباسبک انتخاب شده برای روایت، زهر آن گرفته شود.زینب یزدانی،سردبیر مجموعه دراین خصوص به جام‌جم گفت: دوره تاریخی انتخاب شده بسیار تلخ است و به همین علت در نظر داشتیم با زبان طنز، زهرش را بگیریم تا برای این گروه سنی جذاب‌تر شود. در این اثر ساختارشکنی کردیم که امیدوارم مخاطب بپسندد‌. در تیم پژوهش اطلاعاتی را که سند محکم داشت به نویسنده می‌دادیم اما دست او باز بود که این داده‌ها را در قالب نمایش بازآفرینی کند تا برای مخاطب نوجوان جذابیت داشته باشد. فکر می‌کنم سال‌هاست چنین کاری برای مخاطبان نوجوان انجام نشده بود. 

برک دوم
این قصه خواندنی است
کتاب ۱۵جلدی سرگذشت استعمار که به قلم مهرداد میرکیایی نوشته شده، منبع اقتباس سریال «هیس، هیچی نیس!» قرار گرفته است. این کتاب را سوره مهر منتشر کرده و در بخشی از آن می‌خوانیم: در همین روزها مردی که خودش را تاجر انگلیسی معرفی می‌کرد همراه فردی هندی که مانند سادات دستار سبزی به سر بسته بود و ادعا می‌کرد نامش سید کرامت‌علی است، از تبریز به سوی استرآباد به راه افتاد. این دو مسافر در میان ترکمن‌ها از حوادثی که در قفقاز رخ داده بود، جنگ‌های ایران و روسیه و شکست سخت ایران صحبت می‌کردند. دو غریبه عجله‌ای برای ادامه سفر نداشتند. آنها پس از دیدار با گروهی از ترکمن‌ها به ملاقات دسته‌ای دیگر می‌رفتند و... .

برگ سوم

هر جلد، یک ماجرا
همان‌طور که اشاره شد، این کتاب ۱۵جلد است که در هرکدام به ترتیب می‌خوانیم:

سفر به آن سوی دریاها(جلد۱): در این کتاب ماجراهای سفرهای دریایی پرتغالی‌ها و غارت‌های‌شان شرح داده شده است. 
گرگ‌ها با چشم باز می‌خوابند(جلد۲): دراین جلد ماجرای استعمار انگلیس برهند وچپاول ثروت هند توسط ملکه انگلیس شرح داده شده است. 
شکار انسان(جلد۳): برده‌داری غربی‌ها وشکار انسان‌ها ازقاره آفریقا در این جلد از کتاب به رشته تحریر درآمده است. 
صلیب خونین (جلد۴): اروپایی‌ها هرجا می‌رفتند همراه‌شان کشیش‌ها را هم می‌برند به این بهانه که می‌خواهند مسیحیت را گسترش دهند اما ... .
راهپیمایی اشک‌ها (جلد‌۵): ماجرای قتل و قارت بومیان سرخپوست قاره آمریکا در این کتاب مستند شده است. 
فاخته‌ها لانه ندارند(جلد۶): درشهر ونیز که دریانوردان معروفی داشت،هرساله حاکم با دریاازدواج می‌کرد تاصاحب دریا شود...!
سفر الماس (جلد۷): حکایت این کتاب، حکایت الماس است و سفرهای دریایی رزمناو انگلیسی برای ملکه انگلستان. 
به دنبال کادی (جلد ۸): کادی پارچه‌ای است که با گاندی آن را نماد استقلال‌طلبی در هندوستان کرد و نهایتا هند را از استعمار انگلستان درآورد. 
افطار در کلیسا (جلد ۹): مهدی میرکیایی دراین جلد ازکتاب سرگذشت استعمار،ماجرای خالی شدن خزانه پرازالماس وفیروزه و سنگ‌های قیمتی ایران را نوشته است. 
گنج‌های کلات (جلد‌۱۰): این کتاب در مورد تاریخ ایران و اشتراکش با استعمار است. ماجرای محمود افغان و شاه سلطان حسین. 
جوانه‌های آتش (جلد ۱۱): این جلد از کتاب هم در مورد تاریخ ایران و این بار دوره قاجار و اشتراکش با استعمارگران است. 
 بازی بزرگ (جلد۱۲): این جلد از کتاب هم دوباره درباره تاریخ ایران و استعمار انگلستان است و جدایی بخش‌هایی از ایران. 
ماجرا هنوز تمام نشده (جلد ۱۳): در کنار ایران معاصر،امپراتوری بزرگ دیگری هم بودبه نام عثمانی. استعمار علاوه بر ایران، تمایل نداشت عثمانی هم بزرگ باقی بماند. 
فارغ‌التحصیل زندان (جلد ۱۴): یک روزنامه‌نگار که در حال ارسال اخبار هیجان‌انگیز از آفریقاست، به دستور پادشاه بلژیک شروع به خرید زمین‌های آفریقایی‌ها می‌کند. او این زمین‌ها را به بهای اندک می‌خرد، آن هم سه برابر مساحت بلژیک. 
ملکه تهیدست (جلد ۱۵): داستان، داستان مواجهه ناوگان دریایی قدرتمند انگلستان با چینی‌هاست.